Dọc theo tiến trình lịch sử của hệ thống quản lý tập trung, công nghệ Blockchain thực sự đã mở ra một cuộc cách mạng giúp mọi người có thể tương tác với nhau một cách dễ dàng hơn.
Có thể thấy rằng, phân quyền (hay phi tập trung) là yếu tố cơ bản để mọi người hoạt động trong một hệ thống tự nhiên hơn. Sau đây tôi sẽ chỉ cho các bạn thấy cách mà phân quyền mang đến sự tương tác tự nhiên cho con người, cùng với đó là các phong trào và các dự án cụ thể gắn liền với trật tự tự nhiên.
Điều gì khiến hệ thống quản lý tập trung không tự nhiên?
Suốt nhiều thế kỷ qua, phần lớn nhân loại đều nằm dưới quyền kiểm soát và quyền lực tập trung: là của vua, hoàng hậu, hoàng đế, quốc vương, các nhà độc tài, tổng thống, v.v.
Theo truyền thống, các hệ thống tài chính, chính quyền quan liêu đều thực thi theo một kim tự tháp quyền lực thứ bậc để kiểm soát người dân. Điều này không chỉ làm chậm tiến độ mà còn kìm hãm khả năng phát triển của cả nhân loại về sự năng động và tốc độ phát triển tự nhiên.
Hợp đồng xã hội không tự nguyện
Các nhà triết học chính trị vĩ đại Thời Kỳ Khai Sáng thế kỷ thứ XVII đã phát minh ra khế ước xã hội – nơi con người đồng ý giao quyền tự do của họ cho xã hội dân sự.
Theo Hobbes, Locke, Rousseau và một số chuyên gia khác, chúng ta đã phát triển từ sống trong trạng thái tự nhiên sang sống trong một xã hội có tổ chức bằng cách giao quyền lực một cách có ý thức cho một nhà lãnh đạo duy trì trật tự – vì một lợi ích lớn hơn.
Điều này có nghĩa là thay vì giết hại và trộm cắp lẫn nhau, sẽ có luật pháp thực thi sự an toàn, xác định tài sản và thiết lập các quy tắc để tất cả chúng ta có thể sống trong hòa thuận. Tuy nhiên, tất cả các lý tưởng chính trị nói chung đều thể hiện tốt về mặt lý thuyết hơn là thực tế.
Kể từ khi được sinh ra, không một ai trong chúng ta được các quan chức chính phủ hỏi rằng liệu chúng ta có đồng ý ký loại hợp đồng xã hội này hay không. Sự tham gia của chúng ta vào xã hội và tất cả các yêu cầu của nó là không tự nguyện. Chúng ta đang tuân theo một khế ước xã hội với một loại quyền lực tập trung mà chúng ta chưa bao giờ ký kết.
Điều này có nghĩa là những hành động của chúng ta đều mang tính bắt buộc. Chúng ta trả thuế không phải vì chúng ta hào phóng, đặc biệt yêu mến chính phủ hoặc tin tưởng rằng chính phủ sẽ sử dụng nó một cách khôn ngoan, mà là vì chúng ta sẽ bị trừng phạt nếu không làm điều đó.
Chúng ta có quan hệ gián tiếp với những người nhận số tiền mà phải khó khăn lắm chúng ta mới có thể kiếm được, để rồi bị cản trở bởi những người trung gian. Các mối quan hệ gián tiếp được bình thường hóa và chuyển nhượng – bản chất lạnh lùng của sự kiểm soát và quan liêu. Mối liên hệ giữa con người phải dựa trên hệ thống phân cấp quyền lực, nơi chúng ta không còn có thể tự nhiên kết nối với nhau hoặc hành động tự do.
Tập trung quyền lực trong xã hội tạo ra sự khác biệt trong tương tác vì chúng ta không thể tiếp cận quyền lực trực tiếp khi có những trở ngại trong cách giao tiếp. Tập trung hóa khiến tiến độ chậm hơn và kém hiệu quả hơn vì nó hoạt động như một nút thắt cổ chai, hạn chế các hành động diễn ra.
Quyền tự do bị giới hạn và các quy tắc được ra lệnh bởi một số ít những người nắm quyền. Sự đầu hàng không tự nguyện nhưng được bình thường hóa của quyền tự do đối với quyền lực tập trung khiến chúng ta tự kỷ luật bản thân trong các quy tắc nhất định. Tương tác của con người về mặt thương mại hoặc quản trị trở nên vô cơ, lạnh lùng và không tự nhiên.
Điều gì khiến phân quyền tiến gần với tự nhiên?
Sau nhiều thế kỷ bị nhà nước kiểm soát, phân quyền và các công nghệ mang tính cách mạng như Bitcoin đã tạo ra một “sự thay đổi tự nhiên trong kết nối của con người” (evok3d, 2017). Công nghệ Blockchain loại bỏ bên thứ ba trung gian và mở ra một tổ chức xã hội thay thế, phi tập trung.
Nó cho phép ngân hàng của bạn ở trong túi của bạn, cho phép các đàm phán thương mại được thực hiện trực tiếp giữa bạn và đối tác của bạn, đồng thời quyền quản trị cũng được giải phóng khỏi không gian địa lý. Sự thay đổi mang tính cách mạng này sẽ trao quyền cho các cá nhân, nếu họ muốn.
Phân quyền nói chung cho phép các cá nhân phát triển nhanh hơn và hiệu quả hơn theo cách tự nhiên. Ví dụ, giai đoạn mà nhiều người coi là Thời Kỳ Đen Tối thực tế lại là thời kỳ mà Châu Âu phát triển nhanh nhất.
Theo nhà sử học Paul Kennedy (Sự trỗi dậy và sụp đổ của các cường quốc, 1981), sau khi Đế chế La Mã sụp đổ, các quốc gia và vương quốc riêng biệt được để lại cho chính họ phát triển, cái mà ông gọi là “chủ nghĩa đa nguyên cạnh tranh”. Khi còn là các thực thể nhỏ, tự trị, các vương quốc lớn mạnh nhanh chóng và cạnh tranh với nhau, thúc đẩy sự phát triển hơn nữa ở mỗi vương quốc. Chẳng bao lâu, các nước châu Âu thậm chí có đủ sức mạnh và nguồn lực để xâm chiếm các khu vực khác trên thế giới.
Bất kể ý nghĩa tiêu cực của ví dụ này là gì, lịch sử cho thấy rằng phân quyền đương nhiên cho phép phát triển nhanh hơn và là một động lực không bị kiểm soát bởi một quyền lực cao hơn.
Nền kinh tế chia sẻ – phong trào phân quyền bắt đầu
Nền kinh tế chia sẻ không còn là điều gì xa lạ bởi: Con người luôn chia sẻ. Tuy nhiên, đó là một hiện tượng xuất hiện gần đây trong kinh doanh và công nghệ.
Nền kinh tế chia sẻ là một dạng nguyên mẫu của phân quyền. Thuật ngữ này xuất hiện vào đầu những năm 2000 và có ảnh hưởng mạnh mẽ sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, khi các mô hình kinh doanh mới bắt đầu xuất hiện. Nền kinh tế chia sẻ thường dựa vào các hệ thống đáng tin cậy, dữ liệu nguồn mở, huy động vốn từ cộng đồng và sử dụng hiệu quả tài nguyên – những tính năng giúp mọi thành viên tự chủ và tự do chơi theo các quy tắc của trò chơi. Điều này tạo thành một sân chơi bình đẳng, nơi hệ thống phân cấp tùy ý bị loại bỏ.
Nền kinh tế chia sẻ liên kết dễ dàng hơn với internet – Wikipedia trở thành một ví dụ về tính phân quyền đang diễn ra. Sau đó, AirBnB, Blablacar, Couchsurfing và Uber cũng đã trở thành những ví dụ điển hình cho sự thành công và phổ biến của nền kinh tế chia sẻ. Những ứng dụng này giúp việc chia sẻ với người lạ ít rủi ro hơn, các nguy cơ gian lận cũng giảm đi bởi nếu danh tiếng của một người nào đó bị ảnh hưởng sẽ đồng nghĩa với việc lợi nhuận của họ bị đe dọa. Lợi nhuận thị trường cho các dịch vụ này đang tăng lên tương ứng với doanh thu và đầu cơ:
“Theo dữ liệu do Origin cung cấp, Uber, Airbnb và các thị trường chia sẻ tập trung khác dự kiến sẽ kiếm được 40 tỷ USD phí nền tảng hàng năm vào năm 2022 và nền kinh tế chia sẻ nói chung dự kiến sẽ đạt mức 335 tỷ USD vào năm 2025.”
Trong khi các dịch vụ này dựa vào phân quyền để hoạt động, chúng vẫn là các tổ chức tập trung. Điều này có nghĩa là nền tảng hoạt động như một trung gian, vì vậy trong khi khách hàng cảm thấy họ đang trao trực tiếp cho cá nhân mà họ đang tương tác, thì vẫn có công ty thu lợi nhuận. Hơn nữa, các bên trung gian rất dễ bị chính phủ kìm kẹp, như điều mà chúng ta đã chứng kiến với Uber ở khắp nơi trên thế giới.
Các nền kinh tế chia sẻ thực hiện một bước khẳng định hướng tới phân cấp quyền lực. Điều tự nhiên của việc này là bạn đang đối xử với đồng loại, không phải là một tổ chức. Sự tương tác giữa con người với máy chủ airBnB tự nhiên hơn nhiều so với trong một khách sạn, nơi các tương tác thường được viết theo kịch bản cá nhân. Ít nhất đây là trường hợp thường xảy ra vào lúc này. Trong các nền kinh tế chia sẻ, quan hệ phát triển tự nhiên và ít ràng buộc hơn.
Blockchain bước vào cuộc chơi
Các loại tiền kỹ thuật số và các tổ chức dựa trên Blockchain cung cấp một nền kinh tế thực sự phi tập trung (chia sẻ hoặc không). Biểu hiện đầu tiên của nó trong Bitcoin là tính năng P2P, bản thân cái tên này cũng đã tự thể hiện rõ điều đó – sự tương tác giữa con người với con người giảm xuống để phát triển thành giao dịch ngang hàng. Không phải là bạn bè đồng trang lứa thực sự tương tác với nhau về mặt thể chất, mà quan trọng hơn là khái niệm này đang được xã hội hóa và bình thường hóa.
Rất nhiều dự án khác nhau đều đang dẫn một nền kinh tế chia sẻ thực sự phi tập trung. Ví dụ: Storj cho phép dữ liệu kỹ thuật số được lưu trữ trên ổ cứng máy chủ bằng cách sử dụng mã hóa end-to-end, giống như AirBnB cho không gian ổ cứng. EthLend là dịch vụ cho vay phi tập trung, cho phép mọi người cho nhau vay tiền với lãi suất tự xác định, không phân biệt biên giới địa lý. Với Power Ledger, người tiêu dùng có thể trực tiếp mua hoặc bán năng lượng tái tạo với nhau.
Hơn nữa, thị trường kỹ thuật số đang trên đà phát triển. Open Bazaar là một nền tảng thương mại P2P mã nguồn mở hỗ trợ hơn 50 loại tiền điện tử. Về cơ bản là một Ebay phi tập trung. Cụ thể là đang tạo ra một “nền kinh tế phi tập trung và dân chủ”, nơi các ứng dụng phi tập trung (Dapps) có thể được xây dựng trong một môi trường an toàn và có thể mở rộng. Lykke đang thiết lập một thị trường toàn cầu để giao dịch tài sản và tiền điện tử.
Tiềm năng của công nghệ Blockchain là cho phép mọi người hoạt động mà không bị ràng buộc bởi hệ thống phân cấp.
Đổi mới thành công nhờ bắt chước các hệ thống tự nhiên
Một điểm thú vị đã thu hút sự chú ý của tôi thông qua các hội nghị Blockchain, các cuộc gặp gỡ, whitepapers và các bài phỏng vấn khác nhau đó là việc tham chiếu đến các hệ thống tự nhiên để biện minh cho các tổ chức về bất kỳ một loại Altcoin nào đang được trình bày. Dưới đây là một vài ví dụ.
Trong cuộc trò chuyện với Richard Olsen, nhà sáng lập Lykke, các tham chiếu đến hệ thống tuần hoàn được sử dụng để so sánh với tính thanh khoản cần thiết của nền kinh tế. Trong một bài viết trước, tôi đã lưu ý rằng:
“Máu của chúng ta có vai trò quan trọng là đưa oxy vào các tế bào và loại bỏ chất thải, cũng giống như thị trường tài chính đưa tài sản vào khi cần thiết và vận chuyển chúng đi nơi khác thích hợp… xã hội nên có một hệ thống tự duy trì và đồng bộ với tự nhiên, được thiết kế bởi chính những người sử dụng nó. Do đó, chúng ta phải lấy cảm hứng từ các hệ thống tự nhiên, như cơ thể con người”.
Tôi đã chứng kiến một bài thuyết trình rất thú vị của Matthew Schutte, từ nhóm Holochain. Điều gây ấn tượng với tôi là các hệ thống tự nhiên thường xuyên được sử dụng làm phép ẩn dụ, phép loại suy hoặc biện minh cho cách mọi thứ hoạt động trong siêu tiền tệ. Schutte giải thích rằng họ có thể đơn giản là “dựa trên hàng triệu năm nghiên cứu và các phát triển được thực hiện bởi tự nhiên.”
Holochain muốn đặt con người vào trung tâm. Nó cung cấp một khuôn khổ “cho phép một trang web phân tán quyền tự chủ của người dùng được xây dựng trực tiếp dựa trên kiến trúc và giao thức của nó.” Không giống như các Blockchains, Holochain giới hạn quyền truy cập vào dữ liệu trên sổ cái đối với những dữ liệu có liên quan, làm cho sổ cái hiệu quả hơn nhiều. Mô hình bảo mật sau đó được tùy chỉnh theo các ngữ cảnh cụ thể.
Trên github, Holochain giải thích về lưu trữ ảnh ba chiều có viết:
“Mỗi nút đều có một mẫu phục hồi của tổng thể… Đây dường như là chiến lược được sử dụng để tạo ra khả năng phục hồi trong các hệ thống tự nhiên. Ví dụ, DNA của bạn được lưu trữ ở đâu? Mỗi tế bào đều mang một bản sao của riêng mình với các chức năng khác nhau được thể hiện dựa trên vai trò của tế bào đó.
Ngôn ngữ tiếng Anh được lưu trữ ở đâu? Mỗi một người đều mang nó trong mình. Mỗi người đều có các lĩnh vực chuyên môn khác nhau, hoặc tiếp xúc với các từ vựng chuyên ngành hoặc tiếng lóng khác nhau. Không ai có một bản sao hoàn chỉnh, không một phiên bản nào giống phiên bản nào. Mất một nửa số người nói tiếng Anh không có nghĩa sẽ làm suy giảm ngôn ngữ đó đi một nửa”.
Schutte nhấn mạnh trong bài phát biểu của mình rằng không có tế bào CEO, ngụ ý rằng hệ thống phân cấp đã lỗi thời. Bằng cách này, chủ quyền lẫn nhau giữa các đại lý được duy trì. Schutte đã sử dụng một phép tương tự với hệ thống miễn dịch của chúng ta, đặc biệt là cách các tế bào bạch cầu chống lại nhiễm trùng. Tất cả chúng tràn vào để tấn công vật thể lạ cho đến khi mối đe dọa kết thúc. Cơ thể chúng ta xử lý các mối đe dọa cũng giống như cách Holochain vận hành để duy trì tính toàn vẹn.
Cấu trúc của các dự án này là bắt chước các mô hình diễn ra trong tự nhiên để tạo ra kết quả tốt nhất. Cách tiếp cận này đang đưa các đặc điểm của ngôn ngữ, văn hóa, hệ thống miễn dịch, hệ thống tuần hoàn (Schutte sử dụng thêm các phép loại suy về giao tiếp với ong, chơi bài với bạn bè và tán tỉnh) vào máy tính và giao tiếp kỹ thuật số.
Tuy vậy, điều quan trọng cần lưu ý là không phải tất cả các dự án Blockchain đều sử dụng cách tiếp cận này. Trên thực tế, những dự án quan tâm về những điều này có thể rất ít. Tuy nhiên, những cân nhắc này có thể giúp bạn đánh giá dự án nào có thể đặc biệt truyền cảm hứng hoặc có thể thành công. Trong một không gian mà sự đổi mới đang diễn ra quá nhanh và mọi thứ đang thay đổi hàng ngày, sẽ rất hữu ích nếu bạn phát triển một cái nhìn sâu sắc để thấy được cách tiếp cận nào hiệu quả nhất. Không sớm thì muộn, chúng ta sẽ tìm ra điều gì sẽ tồn tại trước thử thách của thời gian.
Một tương lai lấy cảm hứng từ tự nhiên
Được biết, một số sáng kiến thành công nhất đã được lấy cảm hứng từ các hệ thống tự nhiên. Có lẽ hiện tượng phân quyền được thúc đẩy bởi Blockchain có thể đưa chúng ta tiến đến gần hơn với tự nhiên.
Bitcoin đã giải quyết vấn đề làm thế nào để hoạt động an toàn trong một môi trường không đáng tin cậy. Không có hệ thống phân cấp, chúng ta không bị ràng buộc và kiểm soát từ những người khác, và sự tự do cho phép các quy trình phát triển một cách tự nhiên. Chúng ta có thể có nhiều quyền tự quyết hơn trong cuộc sống của mình.
Hợp tác từ dưới lên cho phép sự phát triển hữu cơ và năng động hơn trong thương mại, tài chính, quản trị hoặc bất cứ điều gì có thể hơn là cách tiếp cận từ trên xuống có kiểm soát. Việc loại bỏ tập trung cho phép tương tác diễn ra theo các điều kiện riêng của nó. Trái ngược với hệ thống phi tập trung của châu Âu thời Trung cổ, các tổ chức tập trung ngày nay không thể theo kịp tốc độ phát triển đang diễn ra trong mạng P2P.
Có vẻ như các hệ thống tự nhiên đang được đưa vào công nghệ máy tính và dữ liệu của chúng ta. Có một niềm tin nhen nhóm rằng các hệ thống quyết định cuộc sống của chúng ta sẽ phải giống với tự nhiên.
Con người của thế giới hiện đại một phần nào đó đã bị lược khỏi trạng thái tự nhiên của mình, nhưng khi có thứ gì đó cộng hưởng với tự nhiên, nó sẽ tự khắc được bật trở lại. Đây là điều chúng ta phải ghi nhớ khi tiếp tục phát triển và tham gia vào các hệ thống mà chúng ta đang sống.
Bạn đọc có thể quan tâm: Bitcoin Sắp Đạt Mức Cao Nhất Mọi Thời Đại? Tại Sao, Khi Nào, Bao Nhiêu?
